Skip to main content
Rehber

Ekolali

By Nisan 29, 2023No Comments
 Ersin Sınay, Uzman Dil ve Konuşma Terapisti

Ekolali, otizm spektrumunun en bilinen özelliklerinden biridir ve uzun süredir çeşitli klinik ve araştırma disiplinlerinde tartışmaların odak konularından biri haline gelmiştir. Ekolali genellikle iki şekilde karşımıza çıkar: Eş zamanlı ekolali (Söylenenin anında tekrar edilmesi) veya gecikmiş ekolali (Önceden duyulmuş bir şeyin, örneğin önceki gün dinlenmiş bir çocuk şarkısının sözlerinin tekrarı). Gelişim süreci devam eden çocuklar başkalarının sözlerini çeşitli şekillerde taklit edebilirler.  Kimi güncel araştırmalar bu sözel tekrarların dil ediniminin farklı yönlerine karşılık geldiği fikrine yoğunlaştı. Bu araştırmalarda eş zamanlı ekolalinin yeni sözcükleri öğrenmek için özellikle önemli olabileceğine, gecikmiş ekolalinin ise uzun dönemde sözdiziminin gelişmesi için gerekli bir süreç olabileceğine dikkat çekiliyor.

Birçok çocuk ailelerinden duydukları kelime, cümle ve sözceleri oyun sırasında ilk duydukları şekilde tekrarlayabilirler. Bu davranışlar oyun becerileri, hayal gücü, sosyal ve toplumsal rollerin öğreniminde değerlidir. Özellikle otistik çocuklarla yapılan araştırmalarda ekolalinin karşılıklı etkileşimde ve dilbilimsel bakımdan önemli işlevleri olduğu gözlemlenmiştir.

Ekolalinin etiketleme, bilgi verme, onaylama, talep etme, protesto etme ve direktif verme gibi iletişimsel işlevlerinden bahsedebiliriz. Özellikle otistik çocukların kullandığı gecikmiş ekolali türleri bazen kişinin özel hayatı ve hisleri ile ilgili olabilir ve bu sadece yakın çevresi tarafından anlaşılabilir.  Örneklemek gerekirse 5 yaşındaki Hasan doğum günü olmadığı günlerde dahi doğum günü şarkısını söyleyebilir ve bu onu tanımayanlara işlevsiz bir davranış gibi gelebilir. Ancak ailesi bunu Hasan’ın mutlu olduğu zaman yaptığı bir iletişim davranışı olduğunu ve gecikmiş ekolalinin bu örnekte interaktif bir işlevi olduğunu görebilir. Otistik çocuk ve yetişkinler ekolaliden hayatlarının farklı anlarında yararlanabilirler.

Hanen Merkezi’nin Ekolali Tanımı

Kanada menşeili Hanen Merkezi tarafından otistik çocukların ebeveynleri için yazılmış “More Than Words” (Kelimelerden Çok Daha Fazlası) isimli kılavuzda (*) ekolali şu şekilde açıklanır: “Ekolali iyi bir işarettir. Çocuğunuzun iletişiminin geliştiğini gösterir. Yakında size bir şeyler iletmek için bu tekrarlanan kelimeleri ve cümleleri kullanmaya başlayabilir. Örneğin, söylediklerinizi tekrarladıktan sonra size bakabilir veya bir nesneye yaklaşabilir. Ya da su içmek isteyip istemediğini sormak için kullandığınız kelimeleri hatırlayabilir ve daha sonra bu ezberlenmiş kelimeleri kendi sorusunu sormak için kullanabilir (Kendi su içmek istediği zaman annenin sorusu olan “Su içmek ister misin?” sorusunu tekrar ederek). Çocuğunuzun ekolaliden öğrendiği kelimeler, anlamlı iletişime kapı açar.”

Gestalt Dil Edinimi

 Otizmde sıkla rastlanılan dili, kalıplar halinde öğrenme durumunda Gestalt Dil Edinimi kavramından bahsedebiliriz. Dil edinimi, çocukların önce tek sözcükleri öğrendiği (Örneğin “araba”) fikrine dayanır. Sonra tek kelimeler iki-üç kelimelik cümlelerde birleştirilir (“Kırmızı araba”, “büyük, hızlı araba” gibi) ve ardından artan uzunlukta ve zorlukta cümleler ve hikayeler gelir. Ancak araştırmalar, bazı çocukların dili farklı ama eşit derecede geçerli bir şekilde edinebildiğini gösteriyor.

Kimi çocuklar için dilin temel birimi bir sözcük değil bir sözcük grubudur. Tek tek sözcükler yerine, çevrelerinde devam eden konuşma akışından daha uzun birimleri yakalarlar. Bunlar, tonlamalarla işaretlenmiş cümle uzunluğunda dizelerdir ve bu birimler uzun olmasına rağmen, yalnızca tek bir anlam içerir. Yani otistik bir çocuk, annesinin tonlaması ile “Artık uyku zamanı” ifadesini tekrarladığında, bu sadece “uyku” anlamına geliyor olabilir. Bu çocuklar sonunda kendi sözdizimi birimlerinin içinden, tek parça halinde, tanınabilir sözcükleri ayırmaya başlarlar ve bu süreci yeni sözcelerin üretilmesi takip eder. Yani Gestalt dil işlemcileri dili öngörülebilir aşamaları olan bir şekilde öğrenirler.

Bazı çocukların dili farklı bir şekilde öğrendiklerini ve bunun bilinen diğer yollar kadar geçerli olduğunu kabul etmek önemlidir. Farklı öğrenme modelleri kabul edilmeli, dil gelişimine yardımcı olacak herhangi bir destek her zaman kişiselleştirilmeli ve çocuğun beceri ve ihtiyaçlarına göre şekillendirilmelidir. Herhangi bir destek planı, çocukların öncelikle sorulara ve komutlara yanıt vermesi yerine iletişimi desteklemek ve çeşitlendirmek temelli olacak şekilde yapılandırılmalıdır.

(*) https://www.hanen.org/programs/for-parents/more-than-words.aspx (s. 21)

Yorum Bırak