Regülasyon

N. Egemen Nakışçı, Uzman Dil ve Konuşma Terapisti

Anlaşılır olmak için örnekle başlayalım: “Merve ve annesi sabah saatlerini birlikte geçirdiler. Merve, annesinin kendisine masaj yapması için yanına gitti, masaj istediği yer olan ayağını gösterdi. Hatta annesi anlamıyormuş gibi yaptığında eğlenceli sesler çıkararak yeni iletişim sinyalleri yolladı. Dakikalarca süren bu etkileşimden ikisi de çok keyif aldı. Günün ilerleyen saatlerinde annesi, tadı damağında kalan etkileşimi sürdürmek için Merve’nin yanına gitti ve her şeyi sabahki gibi yapmaya çalıştı. Fakat bu sefer Merve, annesinin çabasını fark etmedi. Sanki daha önce bu oyunu hiç oynamamışlar gibi ilgisiz göründü. Bu durum annesi için çok kafa karıştırıcı olsa da ilk kez yaşanmıyordu. Anne sadece, niye böyle olduğunu anlamakta güçlük çekiyordu”.

Yukarıdaki gibi bir senaryo, nöroçeşitli çocuklarla çalışan çoğu uzman ve ebeveynin sıklıkla deneyimlediği bir durumdur. Böyle bir an yaşandığında çoğu zaman şaşırır, kendimizi başarısız ve dışlanmış hissederiz. Dolayısıyla bu yazıda nöroçeşitli ya da değil, tüm çocukların ve yetişkinlerin iletişime girmeden önce bulunmaları gereken önemli bir aşamadan bahsedeceğiz: Regülasyon.

Regülasyon, kişilerin kendi duygu, düşünce ve davranışlarını yönetme becerisidir. Otistik çocuklar için regülasyon sosyal etkileşimde, duygusal istikrarı sağlamada, günlük yaşam becerilerini geliştirmede ve stresle baş etmede kritik öneme sahiptir. Güçlü bir regülasyona sahip olmak, otistik çocukların yaşamlarının her alanında güvende hissetmelerine ve mutlu olmalarına yardımcı olur. Regüle kalabilmek (diğer adıyla öz-düzenleme gerçekleştirebilmek) kişinin gerek iletişim gerek günlük yaşam becerileri gerekse akademik alanlardaki karmaşık süreçlerin yönetmesinde temeli oluşturur. Bununla birlikte otistikler duyusal işleme güçlükleri, sosyal iletişim güçlükleri ve nörofizyolojik farklılıklar nedeniyle regüle kalmakta zorluk yaşayabilirler.

Duyusal Regülasyon

Regülasyon, kişilerin duyusal uyaranları tolere etme, uyaranlara uygun tepkiler verme ve duyusal deneyimlerini dengeleme yeteneklerini içerir. Bu beceriler, kişilerin günlük yaşamlarında duyusal zorluklarla başa çıkmalarına, rahat ve huzurlu hissetmelerine ve genel yaşam kalitelerini artırmalarına yardımcı olur. Otistik çocuklar, 8 duyusal sistemden aldıkları (işitme, görme, dokunma, koklama, tatma, vestibüler, propriosepsiyon ve intereosipsiyon) duyusal girdiyi düzenleme ve işlemede farklılıklara sahip olabileceklerinden dolayı duyusal regülasyon becerisinin geliştirilmesinde ve sürdürülmesinde de zorluk yaşayabilirler. Bu nedenle otistik çocuklarda duyusal uyaranlara karşı hassasiyet ve duyusal düzensizlikler sıkça görülür.

Duygusal Regülasyon

Peki ya duygularımızın şiddetini yönetmek? Duygusal regülasyon, kişilerin duygularını yönetme ve dengeleme becerisidir. Bu beceri, çocukların yaşlarının büyümesiyle birlikte kendisini sakinleştiren ve yanında huzurlu hissettiği yetişkinin desteğiyle gelişir. Otistik çocuklar, duygusal regülasyon becerilerinin geliştirilmesinde de zorluk yaşayabilirler. Bu nedenle duygularını anlamada, ifade etmede ve uygun tepkiler vermede zorluk yaşayabilirler. Bu durum, sosyal etkileşimlerde, öğrenmede ve günlük yaşam becerilerinde zorluklara yol açabilir.

Regülasyon Nasıl Çalışır?

Regülasyonumuzu yitirdiğimizde ne yaparız? Kimimiz sakin bir müzik dinleriz, kimimiz saçlarımızla oynarız, kimimiz ise spor yaparak rahatlarız. Dünyaya, çevremize, iletişim ortaklarımıza biraz ara vermek isteriz ki kendimizi düzenleyebilelim. Otistik çocuklar “Ben şu an kendimi dinginleştirmeye, sinir sistemimi rahatlatmaya çalışıyorum. Böylece dünyaya tekrar katılabileyim” demek istediklerinde neler yaparlar? Örneğin stim yapabilirler, görmezden geliyor gibi durabilirler ya da kendi düzenlerinde ısrar edebilirler. Böyle durumlar meydana geldiğinde çoğu ebeveyn çocuklarının bu davranışlarını hemen durdurmaya ya da onları oradan çıkarmaya çalışırlar. Örneğin tekrar oyuncaklarla oynatmayı denerler ve çoğu zaman da başarısız olurlar. Regülasyon ve regülasyonun nasıl işlediğini bilmek işte burada önemlidir.

Ko-regülasyon

Regülasyonu bozulan çocuğunuzun aşırı yüklenen sistemini dinginleştirebilmek adına geliştirdiği davranışlardan bahsetmiştik. Bu durumda aşırı yüklenen sistemine daha fazla şey koymaya çalışmak zaten dolu olan bir bardağı daha da doldurmaya benzer: Şüphesiz taşacaktır. Onun yerine yapılması gereken şey bardağın içindeki yükü azaltmaya çalışmak, çocuğunuzun sizin yardımınızla birlikte regüle kalabilmesine yardımcı olmaktır. İşte buna ko-regülasyon diyoruz. Yani bir başkasının yardımıyla regüle kalabilmek.

Regülasyonlarını yitiren çocukların, ebeveynlerinin / öğretmenlerinin / terapistlerinin kendilerine uygun duyusal, duygusal desteği sunmalarıyla birlikte çocuk da iletişimsel partnerlerinin yardımıyla regüle kalabildiğini, huzur bulabildiğini fark eder. Bu keyifli ve rahatlatıcı ilişkiler sayesinde çocuk ve diğerleri arasında güçlü bağların oluşması sağlanır. Bu güçlü bağlar sayesinde de çocuk başkalarıyla ilişki kurma motivasyonu oluşturur. Diğerlerine sadece talep ya da itirazlarını değil aynı zamanda kendi beğeni, heyecan ve deneyimlerini aktarma motivasyonu geliştirerek ortak dikkatten başlayarak daha üst gelişimsel basamaklara çıkabilir.

Ebeveynler regülasyonu nasıl destekleyebilirler?

• • Tutarlı ve düzenli bir ortam sağlayın

Tutarlı ve düzenli bir ortam, otistik çocukların regülasyon becerilerini geliştirmeye yardımcı olur. Aileler, günlük rutinleri sürdürerek, uyumlu bir atmosfer yaratarak ve çocuklarının duyusal hassasiyetlerini dikkate alarak bu ortamı sağlayabilirler. Konuyla ilgili detaylı bilgi için lütfen Duyusal Sistemler ve Praksi yazılarına bakın.

• • Duygusal regülasyon becerilerini destekleyin

Duygu tanıma, ifade etme becerilerini ve duygusal düzenleme stratejilerini öğretin. Otistik çocuklara, duyguların isimlerini ve ifade şekillerini öğretmek, duygusal regülasyon becerilerini geliştirmelerine yardımcı olur. Duygusal düzenleme stratejileri arasında da derin nefes alma, gevşeme teknikleri ve olumlu düşünme gibi duygusal düzenleme yöntemleri bulunur. Aileler ve terapistler, çocuklara duyguları tanımalarını ve ifade etmelerini sağlayacak etkinlikler ve materyaller sunarak ve yöntem öğreterek süreçte önemli bir rol oynarlar.

• • Sabırlı ve anlayışlı olun

Otistik çocukların regülasyon becerilerini geliştirmeleri zaman alabilir ve zorlu bir süreç olabilir. Ailelerin, çocuklarının bu süreçte yaşadığı zorluklara karşı sabırlı ve anlayışlı olmaları önemlidir. Aileler, çocuklarının başarılarını kutlayarak, olumlu bildirimler sunarak ve onlara güven ve destek sağlayarak, regülasyon becerilerinin geliştirilmesini kolaylaştırabilirler.

• • Uzmanlarla iş birliği yapın

Otistik çocukların regülasyon becerilerini geliştirmeye yardımcı olmak için, ailelerin terapistler, öğretmenler ve diğer uzmanlarla iş birliği yapması önemlidir. Uzmanlar, ailelere ve çocuklara uygun stratejiler ve yöntemler sunarak, regülasyon becerilerinin geliştirilmesini destekleyebilirler.

Otistiklerde regülasyonun geliştirilmesi, günlük yaşam becerileri ve iletişimde büyük bir öneme sahiptir. Aileler, regülasyonun gelişimini ve sürekliliğini destekleyerek, çocuklarının sosyal etkileşimlerde, öz-bakım becerilerinde ve duygusal istikrar sağlamada daha başarılı olmalarına yardımcı olabilirler.